ضرورت تغییر سیستم‌ها و روش های انجام کار دستگاه های اداری

عواملی که باعث ایجاد تغییرات در عملکرد و بعد از آن در فرم ساختمان شده است به قرار زیر است :‌

• تسریع در دستیابی به منابع اطلاعاتی و آمار و اطلاعات مفید و در نتیجه تسریع در تصمیم‌گیریها و اعمال مدیریتهای صحیح و ایجاد سرعت در امور ارباب رجوع و سایر امور
• کاهش و حذف مراحل زائد بعضی از روش های انجام کار
• عدم کارایی و پاسخگویی روش های انجام کار جاری به نیازهای جامعه و دستگاه ها به دلیل کهنه و قدیمی بودن آنها
• افزایش حجم مکاتبات و مسئولیتها و وظایف پیش‌بینی نشده و تغییر وظایف وزاتخانه‌ها
• ارائه خدمات بهتر و زدودن بوروکراسی موجود و تحقق یک نظام اجرایی پویا
• اعمال سیستم توسط مدیران به دلیل فقدان روش های مدرن و معین

نقش روش های نوین و مکانیزه اداری در بهبود نظام اداری

• تسریع در انجام امور و دسترسی به اطلاعات و آمار و بالا رفتن آگاهی‌ها
• جلوگیری از ازدیاد و بروکراسی و کاغذ بازی
• کارایی مؤثر مدیریت واحدهای اداری و برنامه‌ریزی و افزیش کیفیت و راندمان
• صرفه جویی در زمان و نیروی انسانی و سایر هزینه‌های مربوطه
• تحول نسبی در نظام اداری
• هدایت خدمات دولتی از کانالی صحیح‌تر به مجرای اجرایی
• تسریع در انجام کار ارباب رجوع
• کاهش مراجعات مکرر ارباب رجوع

روش های مکانیزه نقش مؤثری در تصمیم‌گیریها و افزایش کارایی و ضریب اطمینان و دقت و بهبود کیفیت کارها دارد.

ضرورت توجه به نحوه استقرار اجزای سازمانی در مجموعه‌های اداری

یکی از معضلات نظام اداری کشور روش های اجرای آن می‌باشد این روشها از آنجا که اغلب قدیمی بوده و هیچگاه بصورت مستقل و هماهنگ باسایر سازمانها مورد بررسی قرار نگرفته‌اند ، موجب آن گردیده که سازمان های اداری کشور با روش های فعلی پویایی لازم را نداشته و دارای کارایی لازم با نیازهای جامعه نباشند . بررسی روش های اداری کشور و بکار بردن روش های نوین بجای روش های قدیمی و سنتی از اموری است که جهت تحول سیستم اداری لازم بنظر می رسد .

طرح جا و مکان از اولین موضوعاتی است که در تجزیه و تحلیل سیستم‌ها و روش های اداری مورد نیاز در یک مجتمع اداری – خدماتی پرداخته شود .

منطبق نبودن جا و مکان با وظایف یک سازمان باعث کندی و تراکم در کارها می‌شود . لذا با بکار بردن اصول صحیح طرح جا و مکان می‌توان به بهبود روش های انجام کار و افزایش کارآیی اثربخش سازمان کمک کرد، بطوریکه طراحی صحیح و تخصیص فضای مناسب به کارکنان می تواند نتایج مثبت زیر را به همراه داشته باشد :

• ایجاد رفاه و راحتی برای کارکنان در محل کار
• افزایش بازدهی و سهولت انجام کار
• کاهش زمان انجام کار
• جلوگیری از تراکم و وقفه در کارها
• کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای
• حداکثر استفاده از جا و مکان در تسهیل جریان امور
• ایجاد تسهیلات و ارائه خدمات بهتر و بیشتر به ارباب رجوع

عوامل مؤثر بر طرح جا و مکان و نحوه استقرار سازمان اداری

طرح جا و مکان عبارتست از نمودار محل انجام کار ، طرز قرار گرفتن کارمندان در محیط کار و محل استقرار وسایل کار و تجهیزات اداری. در تهیه طرح فضای اداری عوامل متعددی دخالت دارند، لذا با تجزیه و تحلیل همه جانبه فضای اداری و همچنین با رعایت اصول تهیه طرح جا و مکان می‌توان طرح‌های قابل توجهی برای فضای اداری تهیه کرد این اصول عبارتند از :

• جریان گردش کار تا حد امکان باید بصورت مستقیم باشد تا از رفت و برگشت‌های زاید و از قطع مسیر سایر کارها جلوگیری شود .
• محل استقرار کارکنانی که کارشان با هم ارتباط دارد نزدیک هم باشد .
• تجهیزات و وسایل کار باید نزدیک محل کار و دسترس کارکنان باشد .
• فضای تخصیص یافته به کارکنان باید باتوجه به احتیاجات ناشی از نوع کار آنان تعیین گردد .
• وسایل و تجهیزات غیر ضروری از محل کار دور نگه داشته شود تا فضای بیشتر ی برای کار آزاد گردد .
• کارکنانی که برای انجام وظایف خود از وسایل مشترک استفاده می‌کنند باید نزدیک هم و از طرف دیگر نزدیک وسیله مورد نیاز قرار داشته باشند .
• طرز استقرار میز و وسایل کارکنان و میز مدیر به نحوی باشد که توالی انجام کار رعایت گردد.
• محل کار کارمندانی که با ارباب رجوع بیشتر در ارتباط هستند باید در نزدیکی درب‌های ورودی تعیین گردد تا ارباب رجوع مجبور نشود از قسمتهای مختلف عبود نموده و موجب ازدحام بی‌مورد در ساختمان شود .
• طرح‌ریزی جا و مکان باید طوری باشد تا حد امکان، کار متحرک و کارمند ثابت باشد ، هر اندازه که از حرکت کارمند برای انجام کار جلوگیری شود، کارایی وسرعت عمل او بیشتر می‌شود .
• وسایل سنگین تجهیزات صنعتی و مکانیکی حتی‌الامکان در طبقات پائین مستقر گردند .
• اگر استقرار وسایل سنگین در طبقات بالا ضروری باشد، بهتر است آنها را در کنار دیوارها و نزدیک به ستونهای ساختمان قرار داد .
• چنانچه لازم باشد در یک اطاق چند میز داده شود، بهتر است کلیه میزها رو به یک سمت داشته باشد .
• برای جلوگیری از مزاحمت برای دیگر کارمندان میزها نباید از پهلو کنار هم و چسبیده به هم باشند

فصل اول:

مطالعات پایه

بخش اول: تاریخچه ساختمان های اداری

1-1-1) تاریخچه نظام اداری در جهان:

سیستم سازماندهی اداری اولین بار در مصر ایجاد گردید. دولت جهت کنترل امور زیر بنایی عمومی و راه های ارتباطی خصوصاً عبور و مرور از رود نیل نیازمن وضع مقررات و ایجاد تشکیلات اداری بود.

در چین باستان نیز با بهره گرفتن از تعالیم کنفوسیون در خصوص وظایف دولت شالوده امور بروکراتیک بنا نهاده شد که این تعالیم مورد استفاده و تقلید پاره ای از کشورها از جمله انگستان قرار گرفت.

بتدریج با پیشرفت جوامع و گسترش فعالیت های گوناگون اجتماعی ضرورت ایجاد قوانین و سازماندهی در این جوامع امری اجتناب ناپذیر شد و رفته رفته ادارات دولتی و خصوصی شکل گرفت. نظر عموم بر این است که تاریخ ظهور ساختمان های اداری بزرگ به اوایل قرن 19 در اروپا و امریکا باز می گردد.

2-1-1)   نگاهی به ساختار نظام اداری در ایران:

تاریخ تحولات نظام اداری ایران به 2 دوره قبل و بعد از اسلام تقسیم می شود.

الف)  دوران قبل از اسلام

خرید متن کامل این پایان نامه :

دوران پیش از اسلام دارای یک سیستم اداری بسیار ساده بوده که خود دارای مراحلی بشرح زیر است:

–  نظام اداری مادها

مادها در اواخر قرن هفتم(ق.م) حکومتی مقتدر با تشکیلات اداری و نظامی نیرومند و متمرکز به رهبری و فرمانروایی واحد و به شیوه استبدادی بوجود آوردند و این سیستم مقتدر تا آمدن اسکندر به ایران ادامه یافت.

– دوران هخامنشیان

دولت متمرکز هخامنشی با مدیریت سیاسی برتر، تکثر پذیری بالا و به ویژه دیوان سالاری بی نظیر خود، الگو و بنیان جدیدی رادر شیوه و سازمان حکومت گری و فرمان روایی به جهان باستان عرضه داشت، آن گونه که در طول سده های بعد، نظام اداری حکومت های سلوکی، اشکانی، ساسانی، روم و حتی عباسی با پیروی و بر پایه شیوه ها و الگوهای آن برپا و پایدار گشت. در این دوره اقدامات اداری عظیم و شایسته تقدیر داشت. اقدامات اداری وی را می توان به اختصار بیان نمود:

• دستگاه اداری فعال
• ارتباطات سریع
• رسیدگی سریع به امور از طریق ادارات مرکزی
• دستگاه بازرسی بسیار منظم
• مداخله نظامی سریع در صورت وقوع شورش

در زمان داریوش کشور به 20 ایالت تقسیم گردید و برای ادارات هر ایالت یک ساتراپ(استاندارد) وجود داشت. یک فرمانده قشون و یک دبیر از طرف حکومت مرکزی برای هر ایالت، تعیین می گردید. زیر نظر دبیر و ساتراپ عده ای کارمند اداری به کار مشغول بودند که وظایف اداری را اجرا می کردند و در مواقع سازمان بروکراسی ایران را تشکیل می دادند.

– دوران تسلط مقدونی ها بر ایران

در این دوره مرکزیت اداری ایران از بین رفت و روش ملوک الطوایفی و نیمه مستقل جانشین آن گردید. مقدونیان چون فاقد نفوذ و تکیه گاه ملی بودند برای اداره این امپراطوری وسیع ناگریز شدند اساس سازمان اداری را که در زمان داریوش پایه گذاری شده بود، ادامه دهند.

– دوره اشکانیان

در این دوره که از 250 ق.م آغاز شد تا حدودی نظام اداری ایران سامان دهی شد ولی هرگز نتوانست به پای هخامنشیان برسد. اشکانیان مرکزیت سیاسی زمان هخامنشیان را از بین بردند و سیستم اداره امپراطوری را به 7 حکومت تقسیم نمودند و هر حکومت، خود چند امیرنشین داشت.

– دوران ساسانیان

در این دوره درخشان تاریخ باستان ایران، اداره عمومی را چندین اداره به نام دیوان بر عهده داشتند که از هفت دیوان: ارتش، راه ها، مسکوکات، نامه ها، دادرسی، امتیازات دولتی، مالیات، اوزان و مقادیر نام برده اند. این دیوان ها با تشکیلات و سازمان های منظم و ترتیب کامل، ادرات آن دوره را تشکیل  می دادند.

ب)  سیستم اداری ایران بعد از ورود اسلام

در زمان خلفای راشدین حکومت وسیله ای برای اجرای اصول و احکام دینی به شمار می رفت. در آن دوران تشکیلاتی که بتوان آنرا دولت خواند وجود نداشت و همه امور جامعه با مداخله مستقیم پیشوای اسلامی انجام می شد.

– دوران امویان

در این دوران نظام اداری اسلام دستخوش تغییر و تحول زیادی شد. در این دوران از 4 دیوان خراج، مستغلات، خاتم و رسایل نام برده اند. ضمناً دیوان الشرطه یا حرس(شهربانی کل) نیز برای اولین بار در عصر امویان (معاویه) تاسیس شد.

– دوران عباسیان

– دوران تیموریان

در این دوران مرکزیت امور از بین رفت و عدم تمرکز بشکل ملوک الطوایفی، حکمفرما گردید. در این دوران تعداد وزرا به 7 نفر رسید.

– دوران صفویان

شاهان صفوی با تشکیل دولت واحد و مستقل توانستند یک سیستم اداری مقتدر تشکیل دهند و نظام ملوک الطوایفی را از بین بردند.

– دوران افشاریان

با ظهور نادر شاه، دوران صفوی از لحاظ سیاسی به پایان رسید ولی اوضاع اداری و اجتماعی آن تغییر نکرد.

– دوران قاجاری ها

سیستم اداری دوران قاجاری ها نیز تا حدودی از دوران صفویه، اقتباس شد. در این دوران بر اثر افزایش تعداد مشاغل دولتی و لزوم نگهداری حساب ها و سایر احتیاجات سلطنتی، سازمان اداری توسعه یافت. برای اولین بار در دوران فتحعلی شاه 4 وزارت خانه: دول خارجه، مالیه، مداخله و قواعد عامه به شکل سازمان های مشابه دولت های خارجی، مامور اجرای وظایف دولت شدند.

– دوران پهلوی

در زمان پهلوی کیفیت و کمیت وظایف دولت تغییر کرد و توجه خاص وی به ایجاد نظم و قانون منجر به ایجاد سازمان های جدید دولتی شد و شالوده ای متفاوت در تشگیلات اداری مملکت و نحوه اجرای وظایف و هدف های هر وزارتخانه بنیان گذارده شد.

– جمهوری اسلامی ایران

بر اساس قانون اسای، حکومت ایران، جمهوری اسلامی اعلام شد که در راس کلیه امور ولایت فقیه قرار گرفت و اداره امور بر عهده قوای سه گانه گذارده شد. تشکیلات فعلی دولت جمهوری اسلامی ایران شامل 21 وزارتخانه، 5 سازمان وابسته به نهاد جمهوری اسلامی است.

تاریخ ایجاد ساختمان های اداری بزرگ در ایران به اوایل قرن 14 هجری شمس باز می گردد.

در این راستا آموزش رشته های هنری ، بیش از پیش اهمیت پیدا می کند و پذیرش و تعلیم دانش پژوهان و هنر جویان . دقت نظر و توجه بیشتری را می طلبد. تربیت نیروی انسانی خصوصاَ قشر هنرمند در کنار سایر رشته ها،باعث رشد و اعتلای فرهنگ ، بهبود روانی و دانش اجتماعی شده و در نتیجه یکی از پر قدرت ترین و قابل اعتماد ترین روش های توسعه حاصل می گردد.

فصل اول :

کلیات وتعاریف

1-1- آموزش عالی

به آموزش بعد از دبیرستان گویند و به عالی ترین سطح تحصیلی اطلاق میشود  و به دوشکل کوتاه مدت ( فوق دیپلم ) و بلند مدت ( کارشناسی و کارشناسی ارشد ) می باشد.

1-1-1- دانشگاه

محل دانش . اصطلاحأ موسسه ای که تعلیم درجات عالیه و فنون و ادبیات و فلسفه و هنر کند .

خرید متن کامل این پایان نامه :

1-1-2- دانشکده

خانۀ علم . محل دانش . جای دانش . اصطلاحأ نامی که به هر شعبه از شعب دانشگاه داده شده است.

1-2-  رمز پردازی (سمبولیسم)

معنای باطی که مخزون در تحت کلام ظاهری است که غیر اهل را بدان دسترس نیست .

1-2-1-  عرفان

عرفان ، شناسایی و مراد ، شناسایی حق است و نام علمی است از علوم الهی که موضوع آن شناخت حق و اسماء و صفات است.

علم عرفان یکی از علومی است که در دوران اسلامی گسترش و تکامل یافته است . برای آن دو وجه فرهنگی و اجتماعی قائل شده اند. وجه فرهنگی آن همان عرفان است و اهل آن را عارف می خوانند ؛ وجه اجتماعی آن تصوف است که اهل آن را صوفی می خوانند.

1-3- هنر

هنر در واقع به معنی آن درجه از کمال آدمی است که هوشیاری و فراست و فضل و دانش را در بر دارد و نمود آن ، صاحب هنر را برتر از دیگران مینماید .

1-3-1- هنر های تجسمی

از نظر کانت هنرهای تجسمی ،هنرهای واقعیت های حسی هستند و با مکان واقعی چیز های مادی سرو کار دارند مانند نقاشی و مجسمه سازی .

1-3-2- هنر های تجسمی

درهنرهای کاربردی بیش از آنکه به جنبه صرفأ هنری و زیبا شناسانه آنها توجه شود ، جنبه مفید بودن آنها مد نظر است.مانند طراحی صنعتی و صنایع دستی.

در این راستا آموزش رشته های هنری ، بیش از پیش اهمیت پیدا می کند و پذیرش و تعلیم دانش پژوهان و هنر جویان . دقت نظر و توجه بیشتری را می طلبد. تربیت نیروی انسانی خصوصاَ قشر هنرمند در کنار سایر رشته ها،باعث رشد و اعتلای فرهنگ ، بهبود روانی و دانش اجتماعی شده و در نتیجه یکی از پر قدرت ترین و قابل اعتماد ترین روش های توسعه حاصل می گردد.

فصل اول :

کلیات وتعاریف

1-1- آموزش عالی[1]

به آموزش بعد از دبیرستان گویند و به عالی ترین سطح تحصیلی اطلاق میشود  و به دوشکل کوتاه مدت ( فوق دیپلم ) و بلند مدت ( کارشناسی و کارشناسی ارشد ) می باشد.

1-1-1- دانشگاه

محل دانش . اصطلاحأ موسسه ای که تعلیم درجات عالیه و فنون و ادبیات و فلسفه و هنر کند .

1-1-2- دانشکده

خانۀ علم . محل دانش . جای دانش . اصطلاحأ نامی که به هر شعبه از شعب دانشگاه داده شده است.

1-2-  رمز پردازی (سمبولیسم)

معنای باطی که مخزون در تحت کلام ظاهری است که غیر اهل را بدان دسترس نیست .

1-2-1-  عرفان

عرفان ، شناسایی و مراد ، شناسایی حق است و نام علمی است از علوم الهی که موضوع آن شناخت حق و اسماء و صفات است.

خرید متن کامل این پایان نامه :

علم عرفان یکی از علومی است که در دوران اسلامی گسترش و تکامل یافته است . برای آن دو وجه فرهنگی و اجتماعی قائل شده اند. وجه فرهنگی آن همان عرفان است و اهل آن را عارف می خوانند ؛ وجه اجتماعی آن تصوف است که اهل آن را صوفی می خوانند.

1-3- هنر

هنر در واقع به معنی آن درجه از کمال آدمی است که هوشیاری و فراست و فضل و دانش را در بر دارد و نمود آن ، صاحب هنر را برتر از دیگران مینماید .

1-3-1- هنر های تجسمی

از نظر کانت هنرهای تجسمی ،هنرهای واقعیت های حسی هستند و با مکان واقعی چیز های مادی سرو کار دارند مانند نقاشی و مجسمه سازی .

1-3-2- هنر های تجسمی

درهنرهای کاربردی بیش از آنکه به جنبه صرفأ هنری و زیبا شناسانه آنها توجه شود ، جنبه مفید بودن آنها مد نظر است.مانند طراحی صنعتی و صنایع دستی.

1-4- تعریف معماری

معماری (به انگلیسی: Architecture) یا مهرازی هنر و فن طراحی و ساختن بناها، فضاهای شهری و دیگر فضاهای درونی و بیرونی برای پاسخ هم‌آهنگ به نیازهای کارکردی و زیباشناسانه است.

معماری، سبک طراحی و شیوه ساخت و ساز ساختمان‌ها و دیگر ساختارهای فیزیکی است^.

باید معماری را از مهندسی سازه و ساخت و ساز متمایز ساخت. گرچه بسیاری از بناها (نظیر خانه‌ها و مکان‌های عمومی) کاملا در حیطه دانش معماری‌ست، برخی سازه‌ها و بناهای دیگر (مثل یادمان‌ها، پل‌ها، کارخانه‌ها و غیرو) وجود دارند که در مرزی بین معماری و مهندسی یا معماری و هنر قرار می‌گیرند.

ضرورت توجه به نحوه استقرار اجزای سازمانی در مجموعه‌های اداری یکی از معضلات نظام اداری کشور روش های اجرای آن می‌باشد این روشها از آنجا که اغلب قدیمی بوده و هیچگاه بصورت مستقل و هماهنگ باسایر سازمانها مورد بررسی قرار نگرفته‌اند ، موجب آن گردیده که سازمان های اداری کشور با روش های فعلی پویایی لازم را نداشته و دارای کارایی لازم با نیازهای جامعه نباشند . بررسی روش های اداری کشور و بکار بردن روش های نوین بجای روش های قدیمی و سنتی از اموری است که جهت تحول سیستم اداری لازم بنظر می رسد.

طرح جا و مکان از اولین موضوعاتی است که در تجزیه و تحلیل سیستم‌ها و روش های اداری مورد نیاز در یک مجتمع اداری – خدماتی پرداخته شود .

منطبق نبودن جا و مکان با وظایف یک سازمان باعث کندی و تراکم در کارها می‌شود . لذا با بکار بردن اصول صحیح طرح جا و مکان می‌توان به بهبود روش های انجام کار و افزایش کارآیی اثربخش سازمان کمک کرد، بطوریکه طراحی صحیح و تخصیص فضای مناسب به کارکنان می تواند نتایج مثبت زیر را به همراه داشته باشد :

• ایجاد رفاه و راحتی برای کارکنان در محل کار
• افزایش بازدهی و سهولت انجام کار
• کاهش زمان انجام کار
• جلوگیری از تراکم و وقفه در کارها
• کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای

• خرید متن کامل این پایان نامه :

   

• 

• حداکثر استفاده از جا و مکان در تسهیل جریان امور
• ایجاد تسهیلات و ارائه خدمات بهتر و بیشتر به ارباب رجوع

فصل اول:

تعاریف وكلیات

اداره

دیر زمانی نیست که واژه اداره، مشتمل بر مفهوم جایگاه فیزیکی و یا نوعی ساختمان شده است. این ادارات قالب فیزیکی معینی برای عملکرد خود ندارند. در این گونه ادارات، مفهوم عمل تحقق می یابد در واقع اداره عبارتست از نظام اجتماعی خاص که براساس آن عده ای از افراد بشر به منظور نیل به یک سلسله هدف های نسبتاً مشخص با یکدیگر همکاری می کنند. بدین معنی که تصمیم هایی اتحاذ می نمایند و تصمیم هایی را به مرحله اجرا در می آورند.

نظام یا سیستم

مجموعه ای از افراد است که با ارتباط و همبستگی متقابل مجموعه واحدی را تشکیل می دهند و نقش معینی را ایفا می کنند. هر نظامی در درون خود از خرده نظام هایی تشکیل می شود.

دلت دار زنده به فرهنگ و هوش—— به بد در جهان تا توانی مکوش

کسی کش بود مایه و سنگ آن——دهد کودکان را به فرهنگیان

ز فرهنگ و از دانش آموختن——سزد گر دلش باید افروختن

چنین داد پاسخ بدو رهنمون——که فرهنگ باشد ز گوهر فزون

که فرهنگ آرایش جان بود——-زگوهر سخن گفتن آسان بود

گهر بی هنر زارو خوارست وسست——به فرهنگ باشد روان تندرست

سپردن به فرهنگ فرزند خرد——-که گیتی به نادان نباید سپرد

فصل اول

تعاریف وکلیات

خرید متن کامل این پایان نامه :

فرهنگ چیست؟

هر منطقه از هرکشوری می‌تواند فرهنگی متفاوتی با دیگر مناطق آن کشور داشته باشد. فرهنگ به وسیله‌ی آموزش، به نسل بعدی منتقل می‌شود؛ در حالی که ژنتیک به وسیله‌ی وراثت منتقل می‌شود.

واژه ‌شناسی فرهنگ در زبان فارسی

فرهنگ فارسی معین واژه‌ی «فرهنگ» را مرکب از دو واژه‌ی «فر» و «هنگ» به معنای ادب، تربیت، دانش، علم، معرفت و آداب و رسوم تعریف کرده‌است.

واژه‌ی فرهنگ در پهلوی ساسانی به صورت «فره هنگ» آمده‌است که از دو جزء «فره» به معنای پیش و فرا؛ و «هنگ» به معنای کشیدن و راندن، ساخته شده‌است. در نتیجه «فرهنگ» به معنای پیش‌کشیدن و فراکشیدن است. به همین سبب است که در فارسی‌زبانان فرهنگ را سبب پیشرفت می‌دانند.

با مطالعه‌ی متن‌های باستانی ایران، درمی‌یابیم که واژه‌ی «فرهنگ» از دوره‌ی پارسی میانه است که وارد فرهنگ ایران می‌شود و پیش از آن کلمه‌ای که به معنای فرهنگ باشد در این زبان وجود نداشت. در این دوره در متن‌های پهلوی ساسانی، متن‌های سعدی، مانوی و … کلمه‌ی فرهنگ را می‌توان بازشناخت. در متن‌های پارسی میانه، همانند «خسرو و ریدگ»، «خویشکاری ریدگان» و «کارنامه‌ی اردشیر بابکان» کلمه‌ی فرهنگ به کار رفته‌است؛ همچنین در شاهنامه‌ی فردوسی، آثار سعدی و متن‌های دور بعد نیز بارها به این واژه برمی‌خوریم. در آثار این دوران، فرهنگ علاوه ‌بر دانش، شامل هنرهایی چون نقاشی و موسیقی یا سوارکاری و تیراندازی هم می‌شد. در گذشته اعتقاد فارسی‌زبانان بر این بود که تا بدون فرهنگ آدمی نمی‌تواند قدمی مثبت در زندگی بردارد. از همین روست که فردوسی فرهنگ را برتر از گوهر و نژاد می‌داند.